Puntland, oo ah maamul-goboleedka waqooyi-bari Soomaaliya, ayaa waxaa kusoo badanaya ardayda ka qalin-jabisay jaamacadaha, kuwaasoo wajahaya caqabadda adag ee shaqo la’aanta. Marka ay ka qalan-jabinayaan jaamacadaha waxay leeyihin hammi iyo himilooyin sare, Dhalinyaro badan oo reer Puntland ah waxay la kulmaan rajo la’aan shaqo, taasoo u horseedda dhibaato shaqsiyeed iyo caqabado ballaaran oo dhaqan-dhaqaale.
Guri kasta oo Puntland oo ay ku noolyihiin 5 qof oo jaamacad dhameysay ugu yaraan 4 qof ayaa shaqo la’aan ah.Daraasadihii ugu dambeeyay ayaa tilmaamaya in heerka shaqo la’aanta Puntland ka jirta ay aad u sareyso. in ka badan 67% dhalinyaradu waa shaqo la’aan.
Tirakoobkan ayaa hoosta ka xarriiqaya darnaanta shaqo la’aanta haysata dhalinyarada gobolka. Waxaa xaaladda shaqa la’aanta uga sii daray ismaan-dhaaf u dhexeeya manaahijta jaamacadaha iyo xirfadaha looga baahan yahay suuqa shaqada.
Qaar badan oo ka mid ah ardayda ka qalin-jabiyey Jaamacadaha ay ogaadeen in tabobarkooda tacliineed iyo waxbarashadoodaba uusan la jaan qaadi karin fursadaha shaqo ee jira, taasoo ka dhigeysa in aysan u diyaar garoobin shaqada taala suuqyada Puntland.
Saamaynta dhaqan-dhaqaaleHeerka sare ee shaqo la’aanta ardayda ka qalin-jabisay Jaamacadaha waxay leedahay cawaaqibyo fog:
• Caafimaadka Maskaxda: Shaqo la’aanta daba dheeraatay waxay keentaa murugo nafsi ah oo ku dhacda ardayda qalin jabisay, iyada oo daraasado muujinaya in 56.6% ay la kulmaan saameyn caafimaad maskaxeed dhexdhexaad ah iyo mid daran.
• Tahriibka: Fursad la’aantu waxay ku khasbtaa dhallinyaro badan oo reer Puntland ah inay shaqo u raadsadaan dibadda, inta badan waxay maraan dariiqyada tahriibka ee khatarta ah.
• Qalalaasaha Bulshada: Shaqo la’aanta ka dhex jirta dhalinyarada wax baratay waxay u horseedi kartaa heerka dembiyada iyo xagjirnimada oo kordha iyo xasillooni darrada bulshada, iyadoo niyad-jab iyo rajo la’aan ay haystaan.
Xalka suurtagalka ah
Wax ka qabashada shaqo la’aanta ka jirta Puntland waxay u baahan tahay hab dhinacyo badan leh:
Dib-u-habaynta Manhajka: Is-waafajinta barnaamijyada jaamacadaha iyo baahida shaqada suuqa.
Tababarro Farsamo: Hirgelinta barnaamijyo tababar xirfadeed iyo mid farsamo waxay siin karaan dhalinyarada xirfado la taaban karo oo ku habboon baahiyaha ka jira suuqa.
Taageerada Hal-abuurka Ganacsiga: Dhiirigelinta iyo taageeridda hindisayaasha hal-abuurka ganacsi ee dhalinyarada Puntland waxay abuuri karaan fursado shaqo oo cusub waxayna kicin karaan koboc dhaqaale.
Hababka Shaqaalaysiinta ee Daah-furan: La-dagaalanka musuqmaasuqa iyo kor u qaadista shaqaaleysiinta ku salaysan mudnaanta waxay xaqiijin kartaa in shakhsiyaadka aqoonta leh ay si cadaalad ah u helaan fursado shaqo.
Gabagabo
Xiisadda shaqo la’aanta ah ee soo wajahday ardaydii ka qalin jabisay jaamacadaha Puntland ayaa ah arrin culus oo u baahan in si degdeg ah wax looga qabto. Iyadoo wax ka qabanaysa is-maan-dhaafka waxbarashada, ballaarinta fursadaha dhaqaale, iyo horumarinta hab-shaqaaleed caddaalad ah, Puntland waxay ka faa’iidaysan kartaa awoodda dhallinyaradeeda waxbaratay iyo kobcinta bulsho horumarsan oo xasilloon.
W/Q: Abdullahi Awil Ali (Godir Awil) Email: Godirawil@gmail.com
